Impostersyndroom bij ondernemers – het gevoel dat je elk moment door de mand valt

Je hebt zichtbaar succes met je bedrijf, maar toch bekruipt je regelmatig het gevoel dat je eigenlijk geen idee hebt wat je doet. Alsof je ieder moment door de mand kunt vallen en anderen gaan ontdekken dat jij helemaal niet zo competent bent als ze denken. Ondanks je harde werk en prestaties voel je je stiekem een bedrieger. Herkenbaar?

Weet dat dit geen vreemd of zeldzaam gevoel is. Sterker nog, veel ondernemers worstelen hiermee – zelfs degenen die ogenschijnlijk alles prima voor elkaar hebben. Dit fenomeen heet het impostersyndroom (ook wel het bedriegersyndroom genoemd). Als coach en ondernemer zie ik dit patroon vaak terug bij ambitieuze mensen: hoe succesvoller ze worden, hoe meer ze gaan twijfelen aan zichzelf. Je bent dus echt niet de enige die dit meemaakt.

In dit blogartikel gaan we dieper in op wat het impostersyndroom precies is, waar het vandaan komt en – het allerbelangrijkste – wat je eraan kunt doen. Je krijgt inzicht in waarom juist succesvolle ondernemers hier last van hebben en hoe je deze onzekerheid kunt ombuigen. Zo kun je met meer zelfvertrouwen en rust ondernemen, zonder constant bang te zijn om “ontmaskerd” te worden.

Waarom succesvolle ondernemers hiermee worstelen

Het klinkt misschien tegenstrijdig, maar juist succesvolle ondernemers hebben vaak last van het impostersyndroom. Je zou denken dat meer succes leidt tot meer zelfvertrouwen, toch? In de praktijk gebeurt vaak het tegenovergestelde. Naarmate je bedrijf groeit en je zichtbaarder succes boekt, kan de druk die je jezelf oplegt toenemen. Je bent bang dat je het succes niet kunt bijbenen of niet echt verdient.

Denk bijvoorbeeld aan een ondernemer die na jaren hard werken een bloeiend bedrijf heeft opgebouwd. Van buitenaf lijkt alles perfect: een goede omzet, tevreden klanten, misschien zelfs prijzen of erkenning.

Maar vanbinnen denkt diezelfde ondernemer: “Als ze echt wisten hoe onzeker ik ben, dan zouden ze niet meer bij mij kopen. Straks ontdekken ze dat ik helemaal niet zo goed ben als iedereen denkt.” Dit is precies hoe het impostersyndroom voelt. Je succes bagatelliseren is daarin typisch: je vertelt jezelf dat het “maar geluk” was, of dat iedereen dat had kunnen bereiken.

Het wordt alleen maar erger …

Opmerkelijk genoeg kan het gevoel van onrust sterker worden naarmate je meer bereikt. Je hebt misschien al tientallen of honderden klanten geholpen, maar toch blijf je denken dat het toeval is dat ze tevreden waren. Eén coach deelde eens eerlijk: “Ik was bang dat mensen erachter zouden komen dat ik eigenlijk poep verkoop.” Hiermee bedoelde ze dat ze haar eigen diensten als waardeloos zag, ook al waren haar klanten dolenthousiast.

De angst om ontmaskerd te worden groeit soms met elk succes: hoe hoger je klimt, hoe dieper de val lijkt als het misgaat. Dit verklaart waarom zelfs topondernemers en CEO’s (mensen waarvan je zou verwachten dat ze bomvol zelfvertrouwen zitten) achter gesloten deuren kunnen worstelen met gevoelens van onzekerheid en fraude.

Wat is het impostersyndroom nou eigenlijk?

Het impostersyndroom (bedriegerssyndroom) is een psychologisch fenomeen waarbij succesvolle mensen overtuigd zijn dat ze eigenlijk incompetent zijn en elk moment “betrapt” kunnen worden als fraudeur. Met andere woorden: je gelooft diep vanbinnen niet dat je je successen hebt verdiend op basis van je eigen kwaliteiten. In plaats daarvan denk je dat het geluk was, of toeval, of dat anderen je simpelweg overschatten.

Kenmerkend voor het impostersyndroom is dat objectief bewijs van succes je mening over jezelf amper verandert. Heb je een geweldig project afgerond? Dan denk je: “Het was niet perfect, ik had dit of dat beter moeten doen.”

Krijg je complimenten van een klant? Dan haal je je schouders op: “Ach, ze zijn gewoon aardig.” Ondertussen ben je bang dat er ooit iemand kritisch gaat doorvragen of een fout ontdekt, en dat dan het hele kaartenhuis instort – dat ze zullen zien dat jij helemaal niet zo goed bent als ze dachten. Die voortdurende angst om “ontmaskerd” te worden is typisch voor impostersyndroom.

Eigen successen bagatelliseren

Mensen met impostersyndroom hebben de neiging hun eigen successen te bagatelliseren en hun tekortkomingen uit te vergroten. Je kunt hierdoor ook een soort overcompensatiegedrag vertonen: extreem hard werken, lange dagen maken, altijd nog nét dat extra certificaat willen halen – allemaal om maar te voorkomen dat iemand een foutje vindt.

Je hoopt onbewust dat als je maar meer doet, niemand doorheeft dat je eigenlijk “niet goed genoeg” bent (althans, in jouw eigen ogen). Dit is uitputtend en kan zelfs leiden tot burn-outklachten, want er is nooit een punt waarop je tevreden mag zijn van jezelf.

Wat is het verschil met gewone onzekerheid?

Natuurlijk is iedereen weleens onzeker over zijn of haar kunnen, zeker in nieuwe situaties. Dat is heel normaal. Maar bij impostersyndroom is de onzekerheid intens en chronisch, ook als je allang bewezen hebt dat je iets kunt. Normale onzekerheid zakt meestal met de tijd – je doet ervaring op en krijgt bevestiging, waarna je je competenter voelt. Bij het impostersyndroom blijft dat knagende gevoel áltijd op de achtergrond aanwezig, hoe goed je het ook doet.

Je zou kunnen zeggen: gewone onzekerheid is als een tijdelijk wolkje, terwijl impostergevoelens als een hardnekkige mist om je heen blijven hangen. Het verschil zit ‘m in de hardnekkigheid en het feit dat het niet verdwijnt door successen of positieve feedback. Sterker nog, soms maakt succes de impostergedachten juist luider, waar normale onzekerheid dan allang weg zou zijn.

Samengevat: impostersyndroom is die innerlijke stem die ondanks al jouw prestaties blijft roepen dat je een bedrieger bent. Het goede nieuws is dat, nu je weet wat het is, je het ook kunt aanpakken. Maar eerst: hoe ontstaan die gevoelens eigenlijk?

Waar komt dat gevoel vandaan?

Waar komt dat hardnekkige gevoel – “ik ben niet goed genoeg, ze komen er vast achter” – nou vandaan? Vaak ligt de oorsprong in een combinatie van vroegere ervaringen en overtuigingen die je over jezelf bent gaan geloven. Hier zijn een paar veelvoorkomende bronnen:

Opvoeding en jeugd:

Wat je in je vroege jaren meemaakt, legt vaak de basis voor je latere zelfbeeld. Misschien groeide je op met het idee dat presteren heel belangrijk was. Kreeg jij liefde of aandacht vooral als je een goed rapport had of kampioen werd met sport? Dan kan onbewust de overtuiging ontstaan zijn dat je alleen waardevol bent als je iets uitzonderlijks presteert. Aan de andere kant, als je juist vaak kritiek kreeg of het nooit goed genoeg was in de ogen van je ouders, heb je misschien de overtuiging ontwikkeld dat je altijd tekortschiet.

Ook broers/zussen vergelijking kan een rol spelen: had je een broer of zus die altijd nét iets beter was op school of in de sport? Dan voelde jij je misschien “de minder slimme/vaardige” en dat gevoel draag je mee. Jaren later, als ondernemer, kan datzelfde minderwaardigheidsgevoel opspelen zodra je jezelf vergelijkt met anderen.

Ingesleten overtuigingen door ervaringen:

Eén ingrijpende ervaring kan je blijven achtervolgen. Stel, je begon ooit vol goede moed aan een nieuwe baan of onderneming en iemand die je respecteerde maakte je onverwacht volledig met de grond gelijk.

Een voorbeeld: een jonge ondernemer of werknemer die een idee aandraagt en van een leidinggevende te horen krijgt “Wie denk je wel dat je bent? Je hebt het veel te hoog in je bol.” Zo’n opmerking kan zich vastzetten als een diepe overtuiging: “Ik moet niet denken dat ik iets voorstellen, ik ben eigenlijk niemand.” Jaren later heb je misschien een succesvol bedrijf, maar diep vanbinnen zit dat gekwetste eerstejaars-stagiaire-gevoel er nog: “Wie ben ik nou helemaal?”

Perfectionisme en prestatiedrang:

Je persoonlijkheid en karakter spelen ook mee. Veel ondernemers met impostersyndroom zijn perfectionistisch ingesteld en worstelen met faalangst. Je legt de lat voor jezelf torenhoog. Fouten maken is geen optie – in jouw ogen moet alles 100% zijn, anders is het waardeloos. Deze drang naar perfectie zorgt ervoor dat je zelfs uitstekende prestaties afdoet als middelmatig (“het kan altijd beter”).

Perfectionisme komt vaak voort uit angst voor afwijzing: je denkt misschien onbewust dat je alleen geaccepteerd wordt als je nooit faalt. Dus jaag je elk greintje foutloosheid na. Maar omdat perfectie onmogelijk is, ben je eigenlijk voortdurend teleurgesteld in jezelf en alert dat er iets mis kan gaan. Dit voedt het impostersyndroom alleen maar verder.

Angst voor afwijzing:

Onder impostergevoelens ligt vaak een diepe angst om afgewezen te worden. Dit kan teruggaan op vroeger (bang om bijvoorbeeld ouderlijke liefde te verliezen als je faalde), maar ook later in je loopbaan ontstaan. Je bent bang dat klanten “nee” zeggen of weggaan als je niet voortdurend uitmuntend bent. Daardoor voel je een constante druk om te bewijzen dat je het waard bent – wat, ironisch genoeg, juist voortkomt uit de overtuiging dat je dat niet bent.

Overwaardering van opleidingen/titels:

Interessant genoeg kan het impostersyndroom ook gevoed worden als je altijd hebt geleerd dat diploma’s en titels dé graadmeter zijn voor competentie.

Bijvoorbeeld, je was “het slimme kind” dat hoge cijfers haalde en misschien is je identiteit daaraan verbonden geraakt. Zodra je je dan op onbekend terrein begeeft waar je nog geen officieel bewijs van bekwaamheid hebt (zoals een diploma), slaat de twijfel toe: “Mag ik mezelf wel expert noemen zonder die ene opleiding? Straks val ik door de mand omdat ik niet genoeg papieren heb.”

 In sommige gevallen zijn mensen die juist veel lof kregen om hun talenten op jonge leeftijd later extra bang om niet aan die verwachting te voldoen. Het impostersyndroom kan dan de kop opsteken zodra ze merken dat succes niet altijd moeiteloos komt – ze denken dan: “Zie je, ik ben toch niet zo goed als iedereen dacht.”

Kortom, het impostersyndroom heeft meestal geen eenduidige oorzaak maar is een mix van opvoeding, ervaringen en persoonlijkheid. Je neemt oude overtuigingen (“ik ben niet goed genoeg”, “ik moet perfect zijn om geaccepteerd te worden”) mee in je huidige ondernemersleven, vaak zonder dat je het doorhebt.

Die oude scripts in je hoofd gaan zich afspelen zodra je succesvol wordt of iets nieuws aandurft, en influisteren dat je het niet verdient of niet kan. Het goede nieuws: als dit aangeleerd is, kun je het ook weer afleren of herzien. In het volgende deel bespreken we hoe je dat kunt herkennen en aanpakken. Laten we eerst eens kijken naar een paar veelgestelde vragen over dit onderwerp.

Anderen lijken het wél op orde te hebben

We vergelijken onszelf continu met anderen. Je ziet collega-ondernemers op LinkedIn of Instagram die het ene na het andere succes delen. Ze stralen zelfvertrouwen uit, alles lijkt ze moeiteloos af te gaan. En dan kijk jij naar jezelf: jij kent al je eigen twijfel, je worstelingen achter de schermen, de dagen dat je naar een leeg scherm staart of onzeker bent over een beslissing.

Het is ontzettend belangrijk om te beseffen dat je jouw binnenkant niet moet vergelijken met iemand anders’ buitenkant. Wat je van anderen ziet, is vaak het highlight-reel: de prestaties, de mooie klanten, de omzetstijging, de stralende glimlach bij weer een award.

Wat je níet ziet, zijn hun momenten van twijfel, fouten, of nachten wakker liggen – en geloof me, die hebben ze. Iedere ondernemer heeft zijn eigen uitdagingen. Laat je dus niet van de wijs brengen door het perfecte plaatje van een ander. Jij ziet hun pieken, maar niet hun dalen. Focus op je eigen ontwikkeling en groei, niet op een ideaalbeeld van iemand anders.

Praktische tips

Inmiddels is duidelijk wat impostersyndroom is en hoe het ontstaat. Maar wat kun je er nou concreet aan doen? Hieronder vier praktische tips om dit patroon te doorbreken en je zelfvertrouwen als ondernemer te vergroten:

Onderzoek je oorsprongsovertuigingen.

Probeer eens te achterhalen waar die stem van “ik doe het niet goed genoeg” vandaan komt. Neem de tijd om terug te denken: wanneer voelde je je voor het eerst zo? Zijn er bepaalde gebeurtenissen of boodschappen uit je jeugd die hierop lijken? Bijvoorbeeld een leraar die ooit zei dat je geen talent had voor presenteren, of ouders die altijd perfectie verwachtten.

Schrijf zulke herinneringen en overtuigingen eens op. Door de oorsprong van je twijfels te begrijpen, kun je ze beter relativeren.

Je realiseert je: Ah, dáárom denk ik dit telkens – maar die situatie van toen is niet mijn realiteit van nu. Deze bewustwording is belangrijk, want het maakt die innerlijke stem iets minder absoluut. Je ziet het meer als een echo uit het verleden dan als een feit in het heden. Vanaf daar kun je beginnen die belemmerende overtuiging stap voor stap los te laten of te herzien.

Verzamel bewijs van je waarde.

Ga actief op zoek naar bewijs dat je wel degelijk goed bent in wat je doet. Dat klinkt misschien gek, maar ons brein is van nature geneigd om negatieve dingen te onthouden en positieve te vergeten. Door bewust bewijs te verzamelen van je kwaliteiten, train je jezelf om een realistischer (en positiever) beeld te krijgen.

Maak bijvoorbeeld een document of mapje voor jezelf met complimenten en successen: positieve recensies van klanten, bedankmailtjes, behaalde doelen, projecten waar je trots op bent, omzet mijlpalen – alles wat laat zien “hé, ik kan dit!”.

Leer succes te internaliseren.

Mensen met impostersyndroom laten succes vaak van zich afglijden als water van een eend. De kunst is om successen juist binnen te laten komen. Dit vergt oefening. Begin klein: kreeg je een compliment van een klant?

In plaats van direct te zeggen “oh, dat valt wel mee”, dwing jezelf eens om gewoon “Dankjewel, daar ben ik blij mee” te antwoorden – en vooral: het echt te voelen. Sta jezelf toe om trots te zijn op iets dat goed ging. Heb je een target gehaald deze maand? Vier het! Trakteer jezelf op iets kleins, vertel een goede vriend erover, schrijf in een journal wat je hebt bereikt en hoe dat door jouw inzet kwam.

Door op deze manier successen bewust te erkennen, leer je ze te internaliseren. Dat wil zeggen: je gaat ze koppelen aan jouw eigen bekwaamheid in plaats van aan externe factoren. Het kan in het begin ongemakkelijk voelen (want je bent gewend het weg te wuiven), maar hoe vaker je dit doet, hoe normaler het wordt om gewoon blij en trots te zijn op wat je hebt bereikt. Uiteindelijk kweek je zo een sterkere innerlijke bevestiging: “Ik kan dit, ik heb dit gedaan en dat mag ik mezelf aanrekenen op een positieve manier.”

Verander je identiteitsdenken.

Een diepere, maar enorm krachtige tip is om te werken aan je identiteit: het verhaal dat je jezelf vertelt over wie je bent. Als jij jezelf constant ziet als “iemand die maar wat aanklooit” of “niet echt een expert”, dan ga je je daar ook naar gedragen en blijf je bewijs zoeken dat dat klopt. Tijd om dat verhaal te herschrijven.

Bepaal welke overtuiging je wilt loslaten en welke nieuwe overtuiging daarvoor in de plaats mag komen. Bijvoorbeeld: vervang “Ik ben geen echte ondernemer, straks val ik door de mand” door “Ik ben een capabele ondernemer die groeit en leert, en ik verdien mijn succes.”

Kies woorden die bij jou passen, maar zorg dat de nieuwe overtuiging positief en krachtig is. Herhaal deze nieuwe gedachte elke dag bewust – schrijf hem op, zeg hem hardop als affirmatie, plak een note op je spiegel. Daarnaast: ga handelen naar die nieuwe identiteit. Iemand die gelooft dat hij een waardevolle expert is, draagt dat bijvoorbeeld uit door zijn kennis te delen, vol zelfvertrouwen zijn prijs te vragen, of ruimte in te nemen in gesprekken.

Doe alsof je die zekerheid al hebt; je zult merken dat je mindset je dan geleidelijk gaat volgen. Het is soms “fake it till you make it”, maar eigenlijk is het geen fake – je háált gewoon het beste in jezelf naar voren en geeft het de ruimte. Door je identiteitsdenken te verschuiven, pak je het impostersyndroom bij de wortel aan. Je gaat jezelf zien als iemand die goed genoeg is, en dan heeft die innerlijke criticasters steeds minder houvast.

Conclusie

Het impostersyndroom mag dan voelen als een grote sta-in-de-weg, bedenk dat het in feite een bundel oude overtuigingen is die je ooit hebt opgepikt. Het zegt niets over jouw daadwerkelijke talent of waarde als ondernemer. Het is alsof je met de rem erop rijdt: je komt vooruit, maar langzamer en met meer moeite dan nodig, omdat iets je tegenhoudt.

Die “rem” zijn die diepgewortelde gedachten zoals “ik ben niet goed genoeg” of “straks val ik door de mand”. Ze zijn ooit ontstaan om je te beschermen (bijvoorbeeld tegen afwijzing), maar nu belemmeren ze je vooral om voluit je potentieel te benutten.